Jak bronić się przed mandatami za “utrudnianie ruchu” w czasie protestów? (art. 90 kw)

W przyadku osób, które są oskarżane z kodeksu wykroczeń o tamowanie ruchu podczas protestów, a nie np udział w nielegalnym zgroomadzeniu, może być trochę trudniej uzyskać w sądzie umożenie postępowania lub uniewinnienie. Poniżej można przeeczytać przewodnik jak postępować z takim zarzutem kolektywu Szpila.

Art. 90 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 281) [ostatnia zmiana brzmienia przepisu miała miejsce 4 września 2010 r.] vs prawo do wyrażania poglądów/zgromadzeń

Kto tamuje lub utrudnia ruch na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, podlega karze grzywny albo karze nagany.

Uwagi wstępne

Czy powinienem/powinnam przyznać się do winy?

Moim zdaniem nie. Jeśli jesteśmy wzywani na przesłuchanie jako osoba, wobec której istnieje podstawa do sporządzenia wniosku o ukaranie, to wielokrotnie nie mamy wiedzy w zakresie tego, co stanowi w naszej sprawie materiał dowodowy. Zazwyczaj takimi dowodami są: notatki służbowe policji, materiały video lub zdjęcia. Nie wiemy często także, jak „mocne” są to dowody. Sama ich ilość nie powinna nas przerażać. Jeśli żaden dowód nie będzie jednoznaczny, to istnieje szansa, iż w toku postępowania sądowego dojść może do uniewinnienia. Jeśli nie przyznamy się do winy, to często możemy zmienić zdanie na etapie postępowania po skierowaniu wobec nas wniosku o ukaranie.

Co z wyrokiem nakazowym?

Mamy 7 dni, licząc od dnia jego otrzymania/odebrania na złożenie sprzeciwu. Jeśli go złożymy, wyrok jest anulowany i sprawa trafi przed oblicze sądu. Jeśli nie złożymy sprzeciwu w terminie, to w naszej sprawie zapada wyrok zgodny z sentencją wyroku nakazowego.

Czy robić coś na I rozprawie przed sądem?

Możemy rozważyć złożenie wniosku o umorzenie postępowania. Robimy to przed otwarciem przewodu sądowego – przed odczytaniem wniosku o ukaranie. Jeśli nie jesteśmy pewni, kiedy to nastąpi, to przy sprawdzaniu obecności sygnalizujemy, że chcemy złożyć wniosek przed otwarciem przewodu. Jeśli nie chcemy składać tego wniosku, to potem nie będzie już drugiej szansy, by tak szybko zakończyć postępowanie. Jeśli sąd tego wniosku nie uwzględni, to trudno – pozostaje przeprowadzić postępowanie dowodowe i przygotować mowę końcową, gdzie możemy powołać dodatkowe argumenty.

Jakie dowody zazwyczaj przeprowadzane są przed sądem w sprawach o czyn z art. 90 k.w.?

Notatki służbowe policji, materiały video lub zdjęcia [zazwyczaj zawarte na płytach CD w aktach sprawy], zeznania świadków [funkcjonariusze policji są wzywani zazwyczaj „z automatu” przez sądy].

Jakie wnioski dowodowe składać w sprawach o czyn z art. 90 k.w.?

Jeśli do popełnienia wykroczenia dojść miało w związku z szeroko ujętym dyskursem publicznym [przykładowo: protestami, różnimy przejawami aktywizmu społecznego]. Założenie to oczywiście trzeba będzie udowodnić. Dowodami klasycznymi są zeznania świadków, własne nagrania video. Jeśli mamy wątpliwości dotyczące materiału zdjęciowego/video, który dołączono do akt sprawy, to warto jest rozważyć złożenie wniosku o jego odtworzenie na rozprawie. Dodatkowo w sprawach o czyn z art. 90 k.w. mowa jest o utrudnianiu bądź tamowaniu ruchu  na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, zatem jeśli w czasie zarzucanego nam czynu w danym miejscu ruchu nie było [według nas], to być może warto sięgnąć o nagrania z monitoringu miejskiego [jeśli są]. Jeśli kwestionujemy jakikolwiek ruch, to także warto o tą kwestię pytać przesłuchiwanych funkcjonariuszy Policji [„Czy w danym miejscu i czasie był ruch? Czy powstało jakiekolwiek utrudnienie w ruchu? Czy powstało spiętrzenie pojazdów?”].

O co chodzi z art. 90 k.w.?

Wykroczenie to takie zachowanie, które jest zakazane przez ustawę, zawinione i społecznie szkodliwe [art. 1 k.w.]. Wykroczenie z art. 90 k.w. zaś jest bardzo szczególne, gdyż obejmuje karalność dwóch dość różnych zachowań: 1. tamowania; 2. utrudniania ruchu. Tamowanie lub utrudnianie ruchu jest karalne [na mocy tego przepisu] wtedy, gdy dochodzi do tego na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu. Przepis chroni porządek w ruchu drogowym.

Zdefiniujmy po kolei elementy tego przepisu:

Tamowanie lub utrudnianie ruchu – terminy nie precyzyjne, skoncentrowane na skutku. Oznacza to, iż tamowaniem lub utrudnianiem ruchu może być każde zachowanie, które narusza porządek ruchu  na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu. Do jego popełnienia dojść może w różnych konfiguracjach – niezależnie od tego, czy dana osoba porusza się pieszo, rowerem, samochodem, hulajnogą etc. Super ocenne jest to, czy dane zachowanie stanowić może utrudnianie bądź tamowanie. Niewykluczone, że nawet to samo zachowanie – w zależności od skutków – może być oceniane w jednych okolicznościach jako tamowanie ruchu, w innych zaś jako utrudnianie ruchu. Decyduje skutek – następstwa tamowania lub utrudniania ruchu muszą być wyczuwalne.

Tamowanie ruchu [«utrudniać swobodne przejście, przesuwanie się czegoś»] – skutkować musi zatrzymaniem lub znacznym spowolnieniem ruchu na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania lub ruchu. Tamowanie można uznawać jako bardziej dolegliwe od utrudniania, wywołujące większe zakłócenia w ruchu drogowym. Przykłady: spiętrzenie pojazdów, korek

Utrudnianie ruchu [«stanowić lub stworzyć przeszkodę»] – nie powoduje zatrzymania ruchu, ale uniemożliwia jego płynną ciągłość, dezorientuje innych uczestników ruchu, tym samym powodując komplikacje w ruchu drogowym. W konsekwencji w toku postępowania sądowego ustalane będzie, czy ruch na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu był możliwy, ale utrudniony. Przykłady: spowolnienie ruchu pojazdów, omijanie przeszkód

Ruch na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu – innymi słowy obecność uczestników ruchu drogowego. Chodzi tutaj zatem o ruch drogowy. Brak uczestników = brak ruchu.  Uczestnicy ruchu to zarówno piesi, rowery, jak i pojazdy. Jeśli ruch w czasie, gdy przebywaliśmy na drodze publicznej, strefie zamieszkania lub ruchu był wyłączony [np. przez Policję], to nie popełniamy zarzucanego nam wykroczenia

Droga publiczna– wydzielony pas terenu składający się z jezdni, pobocza, chodnika, drogi dla pieszych lub drogi dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa, przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów, ruchu pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt [art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 110 z późn. zm. – dalej p.r.d.), która jest jedną z następujących: drogą krajową, drogą wojewódzką, drogą powiatową, drogą gminną.

Strefa zamieszkania – obszar obejmujący drogi publiczne lub inne drogi, na którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogowego, a wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi [art. 2 pkt 16 p.r.d.]

Strefa ruchu – obszar obejmujący co najmniej jedną drogę wewnętrzną, na który wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi [art. 2 pkt 16a p.r.d.].

Jezdnia – część drogi przeznaczoną do ruchu pojazdów; określenie to nie dotyczy torowisk wydzielonych z jezdni  [art. 2 pkt 6 p.r.d.].

Chodnik – część drogi przeznaczoną do ruchu pieszych [art. 2 pkt 9 p.r.d.].

Uwaga – pamiętajmy o regułach!

Nie możemy [co do zasady!] utrudniać lub tamować ruchu pojazdów, jeśli przebywamy na chodniku.

Analogicznie, nie możemy [co do zasady!] utrudniać lub tamować ruchu pieszych, jeśli przebywamy na jezdni.

Z ciekawostek z orzeczeń sądowych:

•     „Chodzenie po pasach dla pieszych, które przeznaczone są dla przejścia przez jezdnię, a nie do spacerowania i chodzenia po nich, wyczerpuje w pełni znamiona czynu określonego w art. 90 k.w.” – Wyrok SN z 16.01.2002 r., V KKN 399/99, OSNKW 2002, nr 3-4, poz. 27.
•     „Zachowanie obwinionego polegało na bieganiu po jezdni. Jednakże wówczas na jezdni nie było ruchu pojazdów. Art. 90 k.w. penalizuje zaś zachowanie polegające na tamowaniu lub utrudnianiu ruchu na drodze publicznej. W sytuacji braku jakichkolwiek pojazdów na jezdni w chwili czynu, trudno mówić o tamowaniu lub utrudnianiu ruchu przez obwinionego.” – Wyrok SN z 20.02.2006 r., IV KK 17/06, OSNwSK 2006, nr 1, poz. 386.

Czy mogę popełnić wykroczenie z art. 90 k.w. nieumyślnie?

Zarówno umyślnie [chcesz popełnić to wykroczenie lub godzisz się na to, że twoje zachowanie może wypełniać znamiona tego wykroczenia], jak i nieumyślnie [nie masz zamiaru jego popełnienia, na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach jednak do niego dochodzi, możliwość popełnienia tego wykroczenia zaś przewidywałeś albo mogłeś przewidzieć].

Co to jest społeczna szkodliwość?

„Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu bierze się pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.” – art. 33 § 6 k.w. Innymi słowy, reakcja społeczeństwa na nasze zachowanie, rodzaj naszej winy, nasza motywacja i rodzaj naruszanego dobra prawnego [porządek w ruchu drogowym]

Dyskurs publiczny [prawo do wyrażania poglądów w sferze publicznej, prawo do zgromadzeń, prawo do protestów]

O co z tym chodzi?

Zazwyczaj, kiedy protestujemy i ktoś zarzuca nam czyn z art. 90 k.w., to wynika to z protestu, polegającego [lub obejmującego w jakimś zakresie] przebywanie na drodze publicznej [siadanie, stanie z transparentami etc.]. Taka forma protestów jest stara jak świat [bierny, pokojowy protest]. Może być tak, że przyznajemy się do tego, że byliśmy w danym miejscu i w danym czasie, ale nie uznajemy, że nasze zachowanie stanowiło wykroczenie. W takim wypadku argumentacja nasza dotyczy powoływania się na to, iż korzystaliśmy z przysługującego nam prawo do wyrażania poglądów [protestu, krytyki] oraz prawa do zgromadzenia.

Na jakie akty prawne powoływać się przed sądem?Art. 54 ust. 1 i art. 57 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm. – dalej Konstytucji). Kolejno: „Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.”; „Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa”.

1. Art. 10 i art. 11 Konwencji O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.): „Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych”; „Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów”.
2. Art. 19 Międzynarodowego Paktu PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167): „Każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyrażania opinii; prawo to obejmuje swobodę poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich informacji i poglądów, bez względu na granice państwowe, ustnie, pismem lub drukiem, w postaci dzieła sztuki bądź w jakikolwiek inny sposób według własnego wyboru.” [ust. 2]
3. Art. 11 i art. 12  Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz. U. UE. C. z 2007 r. Nr 303, str. 1 z późn. zm.), kolejno: „Każdy ma prawo do wolności wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe”; „Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się na wszystkich poziomach, zwłaszcza w sprawach politycznych, związkowych i obywatelskich, z którego wynika prawo każdego do tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla obrony swoich interesów”.

Na jakie orzeczenia powoływać się przed sądem?

1. Wyrok SN z 14.09.2016 r., II KO 29/16, LEX nr 2122405 – wyrok dotyczący uniewinnienia prezydenta B.K. za nawoływanie i kierowanie zgromadzeniem w dniu 10 grudnia 1979 r.
2. Wyrok SR w Warszawie z 28.02.2019 r., XI W 1405/18, LEX nr 2669657.
3. Wyrok SR w Warszawie z 22.01.2019 r., XI W 59/18, LEX nr 2631163.
4. Postanowienie SR w Warszawie z 18.12.2018 r., XI W 1805/18, LEX nr 2669647.
5. Wyrok SR w Warszawie z 21.09.2018 r., XI W 989/18, LEX nr 2585144.
6. Wyrok SR w Warszawie z 2.08.2017 r., XI W 5665/16, LEX nr 2351808.
7. Wyrok SR w Warszawie z 24.04.2017 r., XI W 1068/16, LEX nr 2441566.

Podsumujmy:

1.     Wniosek o ukaranie dotyczy konkretnego zdarzenia – czas i miejsce, zachowanie, skutek. Jeśli którykolwiek z tych elementów nie znajduje potwierdzenia w materiale dowodowym, istnieje szansa na uniewinnienie.
2.     W zależności od tego, co wskazane będzie we wniosku o ukarania [zarzut, który zostaje nam postawiony], będziemy musieli oceniać dowody pod kątem tego, czy nasze zachowanie faktycznie stanowiło tamowanie lub utrudnianie
3.     To oskarżyciel [nie osoby obwinione!] muszą udowodnić, że doszło wypełnienia wykroczenia.
4.     Dyskurs publiczny [prawo do protestu, działania aktywistyczne] są istotne przy ocenie tego, czy doszło do wypełnienia znamion czynu zabronionego oraz przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu.
5.     Społeczna szkodliwość naszego zachowania może być w naszej ocenie zerowa. W takim  wypadku, jeśli przekonamy o tym sąd, to postępowanie może być umorzone [przed otwarciem przewodu] lub może zapaść wyrok uniewinniający [po zamknięciu przewodu].
6.     Popełnić to wykroczenie może każdy – nie tylko uczestnik ruchu.
7.     Zachowanie zakazane może przybrać różne formy – definiuje je skutek.
8.     Z tamowaniem mamy do czynienia wtedy, gdy następuje zatrzymanie ruchu drogowego lub znaczne spowolnienie [spiętrzenie pojazdów, korek]
9.     Utrudnienie ruchu – ruch możliwy, ale zakłócony [mniej, niż przez tamowanie] – zwolnienie poruszania się pojazdów, omijanie przeszkód
10. Zakazane jest tylko takie zachowanie, które skutkuje tamowaniem lub utrudnianiem ruchu na drodze publicznej, strefie zamieszkania lub ruchu.
11. Jeśli zachowanie, które nam się zarzuca, nie stanowi tamowania lub utrudniania ruchu, na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, to nie popełniamy wykroczenia.
12. Jeśli zachowanie nie było społecznie szkodliwe, wnosimy o umorzenie [przed otwarciem przewodu] lub o uniewinnienie [w mowie końcowej].
13. Wniosek o ukaranie powinien precyzyjnie wskazywać, czy chodzi o utrudnianie lub tamowanie ruchu. Wymagane jest wskazanie, jaki konkretnie ruch jest tamowany lub utrudniany. Jeśli tego nie uczyni – rozważamy złożenie wniosku o umorzenie postępowania przed odczytaniem wniosku o ukaranie [na I rozprawie], jeśli sąd się nie zgodzi – wnosimy i tak u uniewinnienie w mowie końcowej.
14. Jeśli udaje nam się zamówić akta w sądzie przed I rozprawą i dojdziemy do wniosku, że materiał dowodowy [w szczególności nagrania na płytach CD] nie wskazują, że był jakikolwiek ruch na drodze publicznej, strefie zamieszkania lub ruchu, to rozważamy złożenie wniosku o umorzenie postępowania przed odczytaniem wniosku o ukaranie [na I rozprawie], jeśli sąd się nie zgodzi – wnosimy i tak u uniewinnienie w mowie końcowej, powołując się na brak dowodów na popełnienie przez nas wykroczenia [brak dowodów na wystąpienie utrudnienia lub tamowania ruchu]
15. Jeśli rozważamy złożenie wniosku o skierowanie sprawy na posiedzenie celem umorzenia, to powoływać się możemy na brak społecznej szkodliwości naszego zachowania. W takim wypadku należy argumentować, iż udział w zgromadzeniu, proteście lub innej tego rodzaju akcji nie był społecznie nieakceptowalny, był wręcz społecznie pożyteczny, gdyż celem protestu było _______________________________________. W takich okolicznościach warto podkreślić, iż zrozumiała jest potrzeba zapewnienia płynności ruchu drogowego, lecz prawo do wyrażania poglądów w sferze publicznej [prawo do krytyki], jak też i prawo do zgromadzeń są esencją swobód obywatelskich, stanowią prawa człowieka. Jeśli w danym miejscu byliśmy wyłącznie w celach protestów, to warto jest to podkreślić w piśmie lub wniosku o umorzenie postępowania. Brak społecznej szkodliwości przedstawić także możemy w mowie końcowej [wnosimy o uniewinnienie wtedy].
16. Niezależnie od powyższego, w przypadku dyskursu publicznego [protesty, aktywizm], w oparciu o art. 54 ust. 1 i art. 57 Konstytucji RP, art. 10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz art. 11 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej staramy się przedstawić, iż nasze działanie stanowiło przejaw aktywności społecznej – formy wyrażania poglądów w sferze publicznej. W naszych dynamicznych realiach społecznych prawo do wyrażania poglądów także poprzez protest może być w naszej ocenie uzasadnione. W takim wypadku należy opisać motywację przemawiającą za danym działaniem, które ma stanowić w ocenie organu oskarżycielskiego wykroczenie z art. 90 k.w. W takim wypadku możemy zarówno złożyć wniosek o umorzenie postępowania przed otwarciem przewodu, jak też i w mowie końcowej wnosić o uniewinnienie z powodu braku znamion czynu zabronionego. 

Innymi słowy:

By popełnić wykroczenie:

1.     Nasze zachowanie musi być skutkować tamowaniem lub utrudnianiem ruchu drogowego.
2.     Musi to nastąpić w jednym z trzech miejsc: drodze publicznej, strefie zamieszkania lub ruchu
3.     Musi mieć miejsce ruch, by go tamować lub utrudniać. Jak nie było lub brak jest dowodów, że był, to nie popełniliśmy wykroczenia
4.     Muszą istnieć dowody, że to my popełniliśmy popełniliśmy wykroczenie w danym miejscu, danym czasie. Jak ich nie ma, nie popełniamy wykroczenia

Korzystanie z prawa do wyrażania poglądów i prawa do zgromadzeń może skutkować umorzeniem postępowania lub uniewinnieniem. Podobnie jak brak społecznej szkodliwości.

Plan działania

1.     Wzywają nas jako osobę, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie skierowania wniosku o ukaranie. Stawiamy się, składamy wyjaśnienia – rozumiemy zarzut, nie przyznajemy się do winy, składamy wyjaśnienia, opisujemy motywację naszego działania, opieramy się na tym, co na górze napisane.
2.     Wniosek o ukaranie leci do sądu, dostajemy wyrok nakazowy, składamy sprzeciw, wyznaczony jest następnie termin rozprawy, gdzie się stawiamy. Może być tak, iż nie będzie wydany wyrok nakazowy i od razu sprawa będzie skierowana na rozprawę [wtedy wniosek o umorzenie trzeba złożyć przed otwarciem przewodu] lub posiedzenie [wtedy to posiedzenie  umorzeniowe i warto się na nie stawić, wniosku o umorzenie nie trzeba składać].
3.     Na rozprawie przed otwarciem przewodu [odczytaniem wniosku o ukaranie] składamy wniosek o umorzenie postępowania, mówimy dlaczego → patrz wyżej.
4.     Jak nie przejdzie, rozważamy złożenie wniosków dowodowych i w mowie końcowej wnosimy o uniewinnienie.