Prawniczki z kolektywu Szpila radzą, gdzie i jak można skarżyć się na interweniującego policjanta
Jedna z głównonurtowych gazet opublikowała niedawno poradnik jak formalnie zaskarżyć brutalność policyjną. Z pewnością szybko zniknie pod nawałem nowych, często całkowicie bezużytecznych newsów, więc zapisujemy go tutaj dla potomności.
Co prawda skarżyć policję do sądu to trochę jak czepiać się chmury, że woda jest mokra, ale przysługujące nam formalnie prawa naprawdę warto znać i dawać służbom do zrozumienia, że się je zna – są wtedy trochę mniej bezczelni w ich łamaniu.
Poradnik zdaje się przedstawiać trochę wyidealizowany scenariusz, w którym policja sama poinformuje cię o twoich prawach, a jeśli złożysz zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa w nie tej prokuraturze, oni sami zadbają o to, by trafiło gdzie trzeba i zostało rozpatrzone, a nie zgubiło się gdzieś po drodze. Naprawdę warto postarać się, by, jeśli już musisz mieć kontakt z tzw aparatem sprawiedliwości, mieć po swojej stronie prawniczkę.Autorzy są członkami Izby Adwokackiej w Warszawie, karnistami udzielającymi pomocy prawnej zatrzymanym podczas spontanicznych zgromadzeń w ramach oddolnej inicjatywy adwokackiej we współpracy z KPH oraz SZPIL(Ą)
*****
Składając skargę lub zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, nie jesteśmy zobowiązani do wskazania sprawcy z imienia i nazwiska. Może ono dotyczyć działań bliżej nieustalonej osoby. Identyfikacja funkcjonariusza będzie wtedy obowiązkiem organów ścigania.
Siła fizyczna, pałka służbowa, ręczne miotacze gazu łzawiącego, kajdanki – to główne motywy przewijające się w relacjach ze spontanicznych zgromadzeń w ciągu ostatnich kilku miesięcy. Narzędzia te należą do katalogu tzw. środków przymusu bezpośredniego. Ich legalne użycie stanowi manifestację uprawnień policji. Kiedy jednak stosowane są bezzasadnie lub z przekroczeniem zasady proporcjonalności, możliwe jest popełnienie przez funkcjonariusza nie tylko deliktu dyscyplinarnego, ale także przestępstwa.
(Nad)użycie tych instrumentów stanowić może również naruszenie praw człowieka w postaci wolności zgromadzeń oraz zakazu tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania – wartości chronionych na mocy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (art. 3 i 11 EKPCz).
Odpowiedzialność dyscyplinarna policjantów
Każdy z funkcjonariuszy odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia polegające m.in. na nieprzestrzeganiu zasad etyki zawodowej. Jedna z podstawowych zasad etyki zawodowej policjanta nakazuje poszanowanie godności ludzkiej oraz przestrzeganie i ochronę praw człowieka. Funkcjonariuszy obowiązuje w szczególności zakaz inicjowania, stosowania i tolerowania tortur bądź nieludzkiego traktowania we wszelkich podejmowanych przez nich działaniach. Wspomniana regulacja zabrania także akceptowania, tolerowania i lekceważenia przez policjantów zachowań kolegów po fachu, które naruszałyby prawo lub zasady etyki zawodowej.
Co więcej, na mocy ustawy o policji każdy funkcjonariusz obowiązany jest odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego, a także polecenia prokuratora, organu administracji państwowej lub samorządu terytorialnego, jeśli wykonanie rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa.
W przypadku gdy działanie policjanta narusza przepisy prawa albo policjant w sposób ewidentny wykonuje swoje czynności służbowe nieprawidłowo, przysługuje nam m.in. skarga na działanie danego funkcjonariusza.
Do kogo kierować skargę?
W przypadku gdy padniemy ofiarą bezzasadnej agresji ze strony policjanta, możemy zatem złożyć stosowną skargę. Jej adresatem powinien być Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki bądź powiatowy (miejski). Nawet w przypadku złożenia skargi do komendanta niewłaściwego, skarga taka zostanie przez niego przekazana zgodnie z właściwością (którą organ samodzielnie ustali).
Co napisać w skardze?
Pismo takie powinno zawierać szczegółowy opis wydarzeń, w tym zwłaszcza:
- dane osobowe oraz adres korespondencyjny autora skargi;
- imię i nazwisko oraz stopień policjanta;
- czas i miejsce zdarzenia;
- opis działań podjętych przez policjanta;
- wskazanie ewentualnych świadków;
- wskazanie wszelkich dostępnych dowodów, takich jak nagrania, obdukcja lekarska czy zeznania świadków zdarzenia;
- podpis.
Co szczególnie istotne w czasach pandemii, rozporządzenie regulujące organizację przyjmowania i tryb rozpatrywania skarg przewiduje, że skarga taka może być złożona nie tylko pisemnie czy ustnie do protokołu, ale również w formie telefaksu czy poczty elektronicznej.
Odpowiedzialność karna policjantów
Bezzasadne użycie środków przymusu bezpośredniego stanowić może także o nadużyciu przez funkcjonariusza uprawnień lub niedopełnieniu przez niego obowiązków. W takim przypadku mówimy o przestępstwie z art. 231 Kodeksu karnego. W odniesieniu do takiego działania, poza złożeniem skargi do przełożonego dyscyplinarnego, dysponujemy również innym instrumentem. Jest to zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa.
Gdzie złożyć zawiadomienie?
Zawiadomienie takie złożyć można w formie ustnej (do protokołu w dowolnej jednostce policji lub w prokuraturze) lub pisemnej. Odmiennie od procedury złożenia skargi kodeks postępowania karnego nie przewiduje możliwości złożenia zawiadomienia za pośrednictwem poczty elektronicznej czy telefaksu. W przypadku zastrzeżeń dotyczących działalności funkcjonariuszy policji optymalnym rozwiązaniem jest kierowanie zawiadomień bezpośrednio do prokuratury.
Jeśli – jako ofiary działań danego funkcjonariusza – zdecydujemy się na ustne złożenie zawiadomienia, zostaniemy od razu pouczeni o przysługujących nam (jako pokrzywdzonemu) prawach i obowiązkach. W trakcie składania zawiadomienia możemy korzystać ze wsparcia profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcy prawnego), który zadba przede wszystkim o to, by w protokole przyjęcia zawiadomienia znalazł się opis wszystkich istotnych okoliczności zdarzenia.
W przypadku wyboru formy pisemnej zawiadomienie skierować należy do jednostki policji lub prokuratury rejonowej działających w obszarze, w którym doszło do popełnienia opisywanego przez nas czynu. Jeśli jednak nie potrafimy samodzielnie ustalić właściwego podmiotu lub popełnimy w tym zakresie błąd, pismo zostanie przekazane stosownie do właściwości przez organy ścigania bez żadnych negatywnych konsekwencji dla osoby składającej skargę.
Co napisać w zawiadomieniu?
Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa musi wskazywać przede wszystkim:
- imię i nazwisko oraz adres korespondencyjny zawiadamiającego;
- oznaczenie organu, do którego skierowane jest pismo;
- szczegółowy opis zdarzenia, w tym: czas i miejsce jego zajścia, dane sprawcy (jeśli są nam znane);
- świadków zdarzenia (oraz ich adres korespondencyjny, jeśli go znamy);
- datę sporządzenia zawiadomienia oraz podpis zawiadamiającego.
Do pisma załączyć należy wszelkie dowody, którymi dysponujemy, w postaci nagrań, zdjęć czy obdukcji lekarskiej (której poddanie się polecamy każdemu pokrzywdzonemu). Pozwoli to na szybsze podjęcie merytorycznej decyzji co do wszczęcia bądź odmowy wszczęcia postępowania.
Tożsamość nieznana
Częstym problemem związanym ze składaniem zawiadomień oraz skarg ws. naruszenia uprawnień przez funkcjonariusza w związku z interwencją podczas spontanicznych zgromadzeń jest brak informacji nt. tożsamości policjanta. Działając w tzw. pododdziałach zwartych, nie są oni bowiem zobowiązani do noszenia imienników, co uniemożliwia ich identyfikację.
Składając skargę lub zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, nie jesteśmy jednak zobowiązani do wskazania sprawcy z imienia i nazwiska. Może ono dotyczyć działań bliżej nieustalonej osoby. Identyfikacja funkcjonariusza stanowiła będzie wtedy obowiązek organów ścigania.
Terminy
Nie obowiązuje żaden termin na wniesienie skargi lub zawiadomienia dotyczącego przekroczenia uprawnień przez funkcjonariusza.
Organ rozpoznający skargę ma obowiązek załatwienia sprawy (np. poprzez wszczęcie postępowania) nie później niż w ciągu miesiąca.
Z kolei organ ścigania będący adresatem zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa zobligowany jest do przeprowadzenia tzw. postępowania sprawdzającego, w ramach którego dokonuje sprawdzenia faktów lub może żądać uzupełnienia zawiadomienia. Czynności te powinny być przeprowadzone w ciągu 30 dni od otrzymania zawiadomienia. Po upływie tego terminu zapada decyzja co do wszczęcia lub odmowy wszczęcia śledztwa.
Jeżeli natomiast jako zawiadamiający nie zostaniemy w ciągu 6 tygodni powiadomieni przez prokuraturę o wszczęciu lub odmowie wszczęcia śledztwa, uprawnieni jesteśmy do wniesienia zażalenia na bezczynność organu procesowego do prokuratora nadrzędnego.
Uprawnienia pokrzywdzonego
Co istotne, pokrzywdzony jest stroną postępowania przygotowawczego. Osoba taka ma więc prawo brać udział w przesłuchaniach świadków, zapoznawać się ze zgromadzonym materiałem dowodowym, składać wnioski dowodowe oraz złożyć zażalenie na odmowę wszczęcia śledztwa ws. złożonego zawiadomienia.
Uznanie skargi za bezzasadną / Odmowa wszczęcia śledztwa
Jeśli organ rozpatrujący skargę uzna ją za bezzasadną i bezzasadność tę wykaże w odpowiedzi na skargę, nie będzie przysługiwać nam żaden środek zaskarżenia. Postępowanie w sprawie skarg jest bowiem postępowaniem jednoinstancyjnym.
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku postępowania karnego. Ewentualna odmowa wszczęcia śledztwa może być zaskarżona zażaleniem w terminie 7 dni od dnia otrzymania takiego postanowienia przez osobę zawiadamiającą.
Odpowiedzialność odszkodowawcza skarbu państwa
Podkreślenia na koniec wymaga, że w przypadku wyrządzenia szkody na skutek działań policjanta, brak identyfikacji konkretnego sprawcy nie zamyka nam drzwi do sprawiedliwości. Istnieje bowiem odpowiedzialność odszkodowawcza skarbu państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, w przypadku której stosuje się instytucję tzw. winy anonimowej (organizacyjnej) – tej samej, która zastosowanie znajduje np. w sprawach odpowiedzialności szpitali za błędy personelu medycznego.
Wsparcia prawnego w przypadku zatrzymania podczas spontanicznych zgromadzeń można szukać, m.in. kontaktując się z numerem antyrepresyjnym: +48 722 196 139.